امیر رستاق*

خاطره گویی آقای هاشمی رفسنجانی در مورد انتخابات سال ۱۳۸۴ جنجال برانگیز شده است
به رغم گذشت بیش از یک هفته از خاطره‌گویی اکبر هاشمی رفسنجانی از همسر آیت‌الله خمینی، بحث و جدل در مورد این گفته‌ها همچنان در فضای رسانه‌‌ای ایران ادامه دارد.
حسین شریعتمداری و سرمقاله نویسان روزنامه کیهان در چند روز اخیر، احمد توکلی، حمید روحانی، روح‌الله حسینیان و پروین احمدی‌نژاد از جمله شاخص‌ترین منتقدان سخنان آقای هاشمی رفسنجانی هستند که نقطه مشترک سخنان آنها انتقاد از او است که چرا خاطراتی را نقل می‌کند که مربوط به اشخاص درگذشته است و نمی‌توان صحت و سقم آن را بررسی کرد. این گروه بعد از چنین مقدمه‌ای نتیجه گیری می‌کنند که اصل خاطرات نیز نادرست است و صحت ندارد.
پروین احمدی نژاد در این میانه پا را فراتر گذاشته و حتی گفته که همسر آقای خمینی در یک دیدار رو در رو با برادرش (محمود احمدی نژاد) در سال ۱۳۸۵ از او تعریف و تمجید کرده و گفته که به خاطر انتخاب او به سمت ریاست جمهوری شیرینی داده است.
آقای هاشمی رفسنجانی در خاطراتش گفته بود که در انتخابات سال ۱۳۸۴ با اصرار خدیجه ثقفی، همسر آیت‌الله خمینی نامزد انتخابات شد و به نقل از او آورد که آقای هاشمی رفسنجانی باید "وارد میدان شود و مملکت را دست نااهلان ندهد" و در ادامه هم از آیت‌الله خمینی خاطره‌ای نقل کرد که چند ماهی بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸، از این تصمیمش ابراز رضایت کرده بود.
دفاع فرزندان آیت الله خمینی
در برابر چنین منتقدانی خانواده و چند تن از فرزندان آقای خمینی و چهره‌هایی که در آن زمان در دفتر آقای خمینی و در ارتباط نزدیک با او قرار داشتند به دفاع از سخنان آقای هاشمی رفسنجانی پرداختند.
زهرا مصطفوی، دختر آیت الله خمینی درباره صحبت‌های خواهر آقای احمدی‌نژاد گفت: "خانم خیلی صریح به ایشان گفت که من به شما رأی ندادم، البته من به آقای هاشمی رأی داده‌ام و شما را نمی‌شناختم. شما هم جوان هستید و ان‌شاءلله بتوانید به کشور خدمت کنید". خانم مصطفوی همزمان با رد صلاحیت آقای هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ هم نامه‌ای به آیت‌‌الله خامنه‌ای نوشته و گفته بود که آیت الله خمینی آقای هاشمی رفسنجانی را هم برای رهبری مناسب می دانست.
دختر خانم مصطفوی هم در تایید سخنان مادرش گفت "آنچه آقای هاشمی در سمینار بانوی انقلاب مطرح کردند در چهلم همسر امام در سال ٨٨ نقل کرده بودند."
عمده خاطراتی که از سوی آقای هاشمی رفسنجانی از آقای خمینی نقل شده مورد تایید دفتر آثار او بوده است. یکی از دلایل این تایید این بود که از دوره‌ای خاص و طبق دستورالعملی که به بخش ممیزی وزارت ارشاد داده شد (در دوره وزارت محمدحسین صفار هرندی) مقرر شد هر نقل قولی که به نوعی منتسب به آقای خمینی است، ابتدا از صافی بررسی مسئولان دفتر نشر آثار او بگذرد و سپس انتشار عمومی یابد. به همین دلیل است که در تمامی این سال‌ها روزنوشت‌های آقای هاشمی رفسنجانی به دفتر نشر آثار آقای خمینی ارسال و مهر تایید‌ آنها را دریافت می‌کرد. در کنار‌ آن در مقدمه یکی از مجلدات این روزنوشت‌ها آ‌مده است که آیت‌الله خامنه‌ای هم روزنوشت‌ها را قبل از انتشار می‌خواند.
آقای خامنه‌ای دو دهه قبل، دفاعی از آقای هاشمی رفسنجانی کرده بود که سایت آقای هاشمی رفسنجانی این روزها آن را در واکنش به انتقادات یادآوری کرده است. آقای خامنه‌ای در سال ۱۳۶۹ گفته بود که "آیت‌الله خمینی در تمام طول دوران انقلاب و تا لحظه وفاتشان نهایت اعتماد و اطمینان را به او (آقای هاشمی رفسنجانی) داشتند" و اضافه کرده بود که "او از درد‌دل‌های امام خبر دارد" و سپس از دیگران انتقاد کرد که به گفته آقای خامنه‌ای "همین‌طور حرف مى‌زنند و اصلاً نمى‌دانند که حرف دل امام چه بود."
انتقادها از خاطرات؛ از بنی صدر تا شریعتمداری
انتقاد از خاطرات آقای هاشمی رفسنجانی منحصر به این روزها نیست و تقریبا با انتشار نخستین روزنوشت‌های او در سال ۱۳۷۸ در روزنامه همشهری آغاز شد. این نوشته‌ها بعدا به صورت جلد نخست خاطرات آقای هاشمی رفسنجانی با عنوان "عبور از بحران- روزنوشت‌های سال ۱۳۶۰" منتشر شد.
نخستین واکنش را ابوالحسن بنی صدر، نخستین رئیس جمهور ایران نشان داد که چند ماه ابتدایی این سال را در کسوت ریاست جمهوری گذرانده بود. ‌آ‌قای بنی صدر نقدی تفصیلی بر خاطرات سال ۶۰ آقای هاشمی رفسنجانی (به خصوص سه ماه اول) نوشت. بحث آقای بنی‌صدر بیشتر بر اثبات وجود توطئه‌ای برای برکناری او از سمت ریاست جمهوری استوار بود تا تصدیق یا تکذیب گفته‌های آقای هاشمی رفسنجانی.
به جز منتقدان سنتی آقای هاشمی، برخی از چهره‌های سیاسی یا نظامی هم به این خاطرات واکنش نشان دادند که از جمله آنها می‌توان به واکنش محسن رضایی در مورد انتشار نامه او در پایان مجلد خاطرات سال ۱۳۶۷ اشاره کرد که در همان زمان گفته شد این سند محرمانه بوده و نباید منتشر می‌شد.
واکنش حمید انصاری (به عنوان مسئول دفتر نشر آثار آقای خمینی) به نقل آقای هاشمی رفسنجانی از نخستین رهبر ایران درباره حذف شعار "مرگ بر آمریکا" از معدود انتقادهای طیف نزدیک به آقای هاشمی رفسنجانی به سخنانش بود. آقای انصاری گفت: "خاطره‌ای که آقای هاشمی‌رفسنجانی در موضوع حذف شعار نسبت به امام ذکر کرده است، مربوط به موافقت و دستور امام بر قطع این شعار از رسانه‌های دولتی بوده است".
پس از اظهارنظر حمید انصاری و فزونی گرفتن انتقادات، آقای هاشمی رفسنجانی بدون تایید یا رد سخنان آقای انصاری عقب‌نشینی کرد و سایت شخصی‌اش در توضیحی نوشت: "خاطره حذف شعار مرگ بر آمریکا مربوط به سال‌ها قبل است و مسوول سایت بدون هماهنگی آن را منتشر کرد که اقدامی نادرست بود". جالب توجه این که این خاطره در همان سال انتشار مورد نقد جدی عباس سلیمی نمین قرار گرفته بود که تأکید داشت حذف شعار مرگ بر آمریکا تنها به دلیل مطول شدن سخنرانی‌های صدا و سیما بود و نه کلیت شعار، ‌اما در آن زمان اعتراض‌ها چنان نبود که به تکذیب دفتر آثار آقای خمینی بینجامد.
در سال‌های اخیر حسین شریعتمداری بیشترین انتقادها را به خاطرات آقای هاشمی رفسنجانی وارد کرده است. مدیر مسئولی که در سال‌های اولیه دهه ۸۰ گفت وگویی تفصیلی با آقای هاشمی رفسنجانی را در بیش از ۲۰ شماره روزنامه کیهان منتشر کرد و بعدها آن را با عنوان "بی‌پرده با هاشمی" از سوی انتشارات کیهان روانه بازار نشر کرد. این گفت وگو از جمله صریح‌ترین گفت وگوهایی است که با آقای هاشمی رفسنجانی صورت گرفته و او هم با صراحت در باره بسیاری از مسائل چالشی صحبت کرده است.
عباس سلیمی نمین نیز از جمله منتقدان جدی خاطرات آ‌قای هاشمی رفسنجانی است که رویکردی عمیق‌تر به بیان خاطرات دارد. به زعم آقای سلیمی نمین، آقای هاشمی رفسنجانی "در قبل از انقلاب و حتی تا سال ۶۱ بیشتر تبیین کننده رخدادها‌ است. اما از سال ۶۱ به بعد ایشان علاوه بر تشریح برای تبیین عملکرد خودشان هم تلاش می‌کنند."
آقای سلیمی نمین معتقد است که آقای هاشمی رفسنجانی "قطعاً قصد تحریف تاریخ را ندارند، بلکه قصد اثبات صحت نظرات خود را دارند." و به همین دلیل "در خاطرات خود به دنبال این است که بگوید این نظر در سال فلان مورد تأیید همگان بوده است. در حالی که فقط نظر خودشان بوده نه دیگران."
اما عده ای از ناظران معتقدند که انتقاد از خاطره‌گویی آقای هاشمی رفسنجانی در چنین دوره‌ای بیش از ‌آنکه به صحت و سقم خاطرات بازگردد، به تحولات سیاسی جاری در ایران مرتبط است و پیش رو بودن انتخابات مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی است که منتقدان هاشمی را برای مقابله با او یکصدا کرده است. صادق زیباکلام که خود مصاحبه‌ای صریح با آقای هاشمی رفسنجانی را در کتاب "هاشمی بدون روتوش" انتشار داده، مشکل منتقدان را نه مرده یا زنده بودن شخصی که آقای هاشمی رفسنجانی از او نقل قول می‌کند،‌ بلکه محتوای خاطراتی می‌داند که با مشی فکری منتقدان او همخوانی ندارد.

*خاطره‌‌گویی‌های هاشمی رفسنجانی و منتقدان او

** منبع: بی بی سی فارسی

*** مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.